Celem profilaktyki chorób nowotworowych jest przede wszystkim zmniejszenie ryzyka zachorowania, wczesne wykrycie ewentualnej choroby oraz zwiększenie szans na podjęcie skutecznego leczenia raka.

Wyróżniamy dwa główne typy profilaktyki:

1. Profilaktyka pierwotna – polega na podejmowaniu działań, które mają zapobiec rozwojowi choroby. Zdrowy styl życia, w tym regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta, unikanie używek i ochrona przed nadmiernym promieniowaniem UV mogą zmniejszać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów, np. raka jelita grubego, piersi czy trzustki.
2. Profilaktyka wtórna – koncentruje się na wczesnym wykrywaniu zmian nowotworowych, zanim zdążą się rozwinąć. Regularne badania przesiewowe, takie jak mammografia, kolonoskopia czy cytologia, mogą wykryć nowotwór na bardzo wczesnym etapie.

Czym jest rak prostaty i samobadanie jąder?

Rak prostaty to jeden z najczęstszych nowotworów u mężczyzn. Zazwyczaj rozwija się powoli i przez długi czas nie daje żadnych objawów. Dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne, zwłaszcza po 50. roku życia (lub wcześniej, jeśli w rodzinie były już przypadki zachorowań).

Rak jądra, choć stosunkowo rzadki, bywa problemem także aktywnych osób. Dlatego warto – nawet przy zdrowym trybie życia – regularnie wykonywać proste samobadanie jąder. Polega ono na dokładnym, delikatnym sprawdzeniu ich powierzchni opuszkami palców pod kątem ewentualnych zgrubień, guzków lub innych niepokojących zmian.

Czym jest rak piersi i samobadanie piersi?

Rak piersi to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet – na ryzyko zachorowania wpływ mają również geny, dlatego problem może dotknąć także kobiet prowadzących zdrowy tryb życia. Jednak wcześnie wykryte zmiany dają szansę na podjęcie skutecznej terapii. Z punktu widzenia wczesnej diagnostyki najważniejszą rolę odgrywają badania profilaktyczne, takie jak: mammografia, jak również bardzo ważne samobadanie piersi, które każda kobieta powinna wykonywać raz w miesiącu – najlepiej między 8 a 10 dniem cyklu, po zakończeniu krwawienia menstruacyjnego. W przypadku kobiet po menopauzie warto wybrać konkretny dzień miesiąca na wykonanie badania.

Samobadanie najlepiej wykonywać w pozycji stojącej/siedzącej i leżącej, przy użyciu 3 środkowych palców ręki. Należy wykonywać ruchy okrężne, pionowe lub spiralne i pamiętać o badaniu całej piersi, wraz z okolicą pachową i nadobojczykową. Pozwala to wykryć ewentualne zmiany czy zgrubienia. W trakcie samobadania warto też przyjrzeć się swoim piersiom, stojąc przed lustrem – „czerwona lampka” powinna Ci się zapalić w głowie, jeśli zauważysz takie symptomy jak m.in.: zmiana kształtu lub wielkości piersi, nietypowe „wciągnięcie” brodawki sutkowej, owrzodzenia, zmiana koloru skóry lub wydzielina niezwiązana z karmieniem piersią.

Codzienna aktywność fizyczna jako forma profilaktyki chorób nowotworowych

Nie trzeba być zawodowym sportowcem, by czerpać realne korzyści zdrowotne z ruchu – to właśnie codzienna, umiarkowana aktywność ma największe znaczenie w długofalowej ochronie organizmu. Wysiłek fizyczny, jaki wykonujesz w czasie treningu biegowego, korzystnie wpływa na metabolizm, regulację poziomu hormonów (takich jak estrogen czy insulina) oraz poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego.

Co więcej, regularny ruch pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i zminimalizować ryzyko otyłości – a ona również znajduje się w grupie czynników ryzyka wielu nowotworów (m.in. raka jelita grubego, piersi czy nerek).

Wysiłek fizyczny a zdrowie – mechanizm działania

Czynniki związane ze stylem życia takie jak przewlekły stres, niedobór snu, niewłaściwa dieta, używki, czy brak ruchu mogą zwiększać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów.

Ruch (np. bieganie, nordic walking, jazda na rowerze) wpływa na regulację poziomu hormonów, wspiera procesy przeciwzapalne oraz poprawia działanie układu odpornościowego, który odgrywa rolę naturalnej tarczy organizmu. Pomaga również w utrzymaniu zdrowej masy ciała i sprawnego metabolizmu – oba te czynniki mają znaczenie w profilaktyce raka.

Dlatego właśnie tak skuteczną formą profilaktyki jest aktywność fizyczna – niekoniecznie intensywna, ale systematyczna i wpisana w codzienny rytm dnia.

Aktywność fizyczna a układ odpornościowy

Systematyczny ruch wspiera układ odpornościowy na wielu poziomach – zarówno w codziennej ochronie przed infekcjami, jak i w profilaktyce chorób nowotworowych. Aktywność fizyczna pobudza krążenie krwi i limfy, co usprawnia transport komórek odpornościowych, czyli limfocytów T, komórek NK (ang. Natural Killer), do miejsc, gdzie są najbardziej potrzebne.

Dzięki treningom biegowym nie tylko przygotujesz się do zawodów, lecz także możesz znacząco obniżyć poziom kortyzolu – hormonu stresu, który w nadmiarze może prowadzić do obniżenia odporności. Aktywność fizyczna to dłuższe, zdrowsze i szczęśliwsze życie, a także naturalny „trening” dla układu immunologicznego.

Nie daj się rakowi, wybierz swoją aktywność fizyczną

Zgodnie z zaleceniami World Health Organization (WHO) osoby w wieku 18–64 lat powinny utrzymywać tygodniową aktywność fizyczną na poziomie 2,5 godziny, a dodatkowo 2-3 razy w tygodniu wykonywać ćwiczenia zwiększające siłę mięśni i wytrzymałość. [3] Największe korzyści będziesz czerpać z aktywności, które lubisz – może to być bieganie, jazda na rowerze czy fitness. Ważne, aby ruch był przyjemny, w pełni dostosowany do Twoich możliwości zdrowotnych, a przy tym możliwy do wpisania w harmonogram Twojego tygodnia.

Każdy trening warto poprzedzić krótką rozgrzewką, która przygotuje mięśnie i stawy do wysiłku, a na zakończenie poświęcić kilka minut na rozciąganie – to prosty rytuał, który zmniejsza ryzyko kontuzji i wspomaga regenerację.

Ćwiczenia fizyczne wspierające profilaktykę chorób nowotworowych

Przykładowe ćwiczenia fizyczne, które pomogą Ci zmniejszyć ryzyko choroby nowotworowej to:

• bieganie rekreacyjne – 3–5 razy w tygodniu po 30 minut;
• marszobiegi – idealne dla początkujących i osób wracających do formy;
• nordic walking – wspomaga układ krążenia, odciąża stawy, a do tego angażuje nawet 80% mięśni;
• podbiegi – poprawiają wydolność i wzmacniają mięśnie nóg;
• dynamiczne spacery – świetna alternatywa w dni wolne od biegania;
• trening ogólnorozwojowy (np. core) – wzmacnia mięśnie głębokie i stabilizuje sylwetkę;
• trening fitness lub zumba – 60-minutowe zajęcia angażują całe ciało, wzmacniając wszystkie jego partie;
• joga – doskonale rozciąga, a do tego uczy technik oddychania.

Kalendarz badań profilaktycznych dla kobiet i mężczyzn

Warto nie tylko dbać o zdrowy styl życia, ale też regularnie wykonywać badania profilaktyczne. Poniżej przedstawiamy orientacyjny kalendarz badań dla kobiet i mężczyzn, uwzględniający wiek oraz najważniejsze badania przesiewowe dotyczące profilaktyki chorób nowotworowych.

Wiek	Kobiety – badania	Mężczyźni – badania
20–30 lat	samobadanie piersi (raz w miesiącu)	samobadanie jąder (raz w miesiącu)
	cytologia (co 3 lata lub częściej, jeśli są ku temu wskazania)
30–40 lat	cytologia (co 3 lata lub częściej, jeśli są ku temu wskazania)	samobadanie jąder (raz w miesiącu)
	samobadanie piersi (co miesiąc)	konsultacja urologiczna (w razie potrzeby)
40–50 lat	samobadanie piersi (co miesiąc)	PSA (przy obciążeniu genetycznym)
	cytologia (co 3 lata lub częściej, jeśli są ku temu wskazania)	samobadanie jąder (raz w miesiącu)
	mammografia co 2 lata, w ramach NFZ w grupie wiekowej 45-74)
50+ lat	mammografia (co 2 lata – w ramach NFZ w grupie wiekowej 45–74)	PSA (co roku)
	kolonoskopia (co 10 lat)	badanie prostaty per rectum (co roku)
	krew utajona w kale (co roku)	kolonoskopia (co 10 lat)
		krew utajona w kale (co roku)

Zdrowie na mecie – badania profilaktyczne dla kobiet i mężczyzn w strefie LUX MED podczas Maratonu Warszawskiego

W trakcie Maratonu Warszawskiego LUX MED zaprasza wszystkich uczestników wydarzenia do specjalnie przygotowanej strefy zdrowia w Marathon Fan Zone, gdzie będzie można bezpłatnie wykonać badania profilaktyczne – zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. W strefie będzie znajdował się mobilny mammobus, w którym panie w wieku 45–74 lat będą mogły wykonać badanie mammograficzne, a panowie skorzystają z USG prostaty przez powłoki brzuszne oraz USG jąder.

Dodatkowo w tym dniu – w niedzielę, 28 września 2025 roku – dla maratończyków będzie otwarta placówka stacjonarna LUX MED Diagnostyka przy ul. Cegłowskiej 80 w Warszawie, gdzie również będzie można wykonać bezpłatne badania piersi i jąder.

Jeśli chcesz skorzystać z badań, konieczne jest wcześniejsze zgłoszenie. W celu weryfikacji uprawnień do bezpłatnych badań oraz sprawnego przebiegu całego procesu prosimy o wcześniejszą rejestrację pod numerem telefonu 58 666 24 44.

Bibliografia

1. M. Litwiniuk, Aktywność fizyczna a nowotwory, https://bibliotekanauki.pl/articles/1067885.pdf [dostęp: 09.2025].
2. Krajowy Rejestr Nowotworów, Aktywność fizyczna, https://onkologia.org.pl/pl/aktywnosc-fizyczna [dostęp: 09.2025].
3. R. Duchnowska, Ćwiczenia fizyczne jako czynnik zapobiegający nowotworom i poprawiający rokowanie: dobrze udokumentowana metoda, https://journals.viamedica.pl/nowotwory_journal_of_oncology/article/download/NJO.2016.0043/35349 [dostęp: 09.2025].